Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Bielsku Podlaskim

---

Historia

XI–XII wiek

Powstanie cerkwi Narodzenia Matki Bożej w Bielsku wiąże się z początkami grodziska. W XI wieku w Rusi Kijowskiej kult Matki Boskiej miał ogromne znaczenie, co manifestowało się w wielu wezwaniach cerkwi i monasterów. Jednym z najważniejszych miejsc była ławra Pieczerska w Kijowie, która za czasów Jarosława Mądrego została poświęcona Zaśnięciu Matki Bożej. W XI i XII wieku powstały liczne cerkwie czyniące hołd Matce Bożej w takich miastach jak Grodno, Mińsk, Połock, Chełm, Mielnik, Drohiczyn i wielu innych miejscowościach, a wśród nich mogła być i cerkiew w Bielsku. Dodatkowym pośrednim świadectwem poświęcenia pierwszej bielskiej cerkwi Matce Bożej jest wezwanie kościoła farnego w Bielsku, który w 1430 roku został erygowany pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja. Ów kościół stał się pierwszą rzymskokatolicką świątynią w Bielsku, przyjmując wezwanie wcześniejszej cerkwi prawosławnej.

XIII–XV wiek

Wzmianki historyczne sugerują, że pierwsza cerkiew w Bielsku została zniszczona podczas najazdu tatarskiego w 1240 roku. Po roku 1289 książę włodzimierski Włodzimierz Iwan Wasylkowicz przekazał dar w postaci ksiąg i ikon. Znajdziemy na to potwierdzenie w „Latopisie Halicko-Wołyńskim”: U Bielsku podstroi cerkow ikonami i knihami. W II połowie XV wieku pojawia się kolejna wzmianka dotycząca cerkwi Preczystieńskiej, kiedy to książę Michał Semenowicz z żoną Wassą ponownie fundują tę świątynię. W 1637 roku opisano cerkiew, w której znajdowały się liczne ikony i naczynia liturgiczne, co świadczy o jej znaczeniu.

XVI wiek

Przeniesienie cerkwi z zamku na inne miejsce nastąpiło z inicjatywy duchownego, o. Charłampija, który wskazał, że lokalizacja nie umożliwiała prawidłowego sprawowania duszpasterstwa. W 1506 roku Aleksander Jagiellończyk nakazał przeniesienie cerkwi, co jednak zrealizowano dopiero w 1562. Cerkiew została przeniesiona na wzniesienie w centralnej części ulicy Staromiejskiej (dzisiejsza ulica Jagiellońska). Zmiana lokalizacji uratowała cerkiew przed zniszczeniem w wyniku pożaru bielskiego zamku w 1564, jednakże została ona pozbawiona statusu katedralnej, a siedziba protopopii przeniosła się do cerkwi św. Michała.

Cerkiew Narodzenia Matki Bożej miała już duże uposażenie ziemskie. W 1560 król Zygmunt August nadał jej dodatkowe 2 włóki ziemi, a także dysponowała gruntami w mieście. W ciągu tego okresu, cerkiew przyjęła decyzje unii brzeskiej, bowiem nie zdołano sformować silnego braterstwa sprzeciwiającego się tej decyzji.

XVII wiek

W I połowie XVII wieku cerkiew pozostawała pod kontrolą unitów, mimo obecności wielu prawosławnych parafian. Akt z 1636 roku zagwarantował unitom wspólne korzystanie z cerkwi, co dawało także pewne przywileje dla prawosławnych. W kolejnych wizytacjach z 1637 roku stwierdzono, że cerkiew była dobrze zaopatrzona w niezbędne przedmioty liturgiczne, jednakże wymagała pilnego remontu, co udało się zrealizować dzięki zgromadzeniu materiałów przez parafię.

XVIII wiek

Wizytacja z 1727 roku ujawniała problemy, takie jak przeciekający dach oraz niedobory w przedmiotach liturgicznych, co wiązało się z niedbalstwem proboszcza o. Gabriela Kosowicza. W tej samej wizytacji zauważono, iż cerkiew mogła być odbudowana po pożarze miasta z 1591 roku. Cerkiew zachowała swoją wartość kanoniczną, mając w swoim wnętrzu trzyrzędowy ikonostas z ikoną Deisis. Wizytacja wykazała, że w 1727 roku parafia prowadziła szpital dla ubogich oraz była aktywna w edukacji religijnej.

XIX wiek

W 1839 roku unię na tzw. ziemiach zabranych zlikwidowano, co doprowadziło do włączenia parafii do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Rozpoczęto remonty cerkwi, co zaowocowało odnowieniem ołtarza i ikonostasu. W tym czasie parafia prowadziła również edukację, otwierając szkoły gramoty. W 1894 roku proboszczem został ks. Aleksander Spaski, który obsypał ikonę Odigitrii srebrną ryzą.

XX wiek

W 1902 roku ks. Aleksander Spaski objął funkcję dziekana dekanatu bielskiego. W czasie I wojny światowej, mieszkańcy i duchowni parafii schronili się, toteż powroty na miejsce zaczynały się w 1917 roku. W okresie międzywojennym parafia Narodzenia Bogurodzicy pozostawała etatową częścią diecezji grodzieńskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, a po połączeniu z innymi parafiami, jej struktura znacznie się rozrosła. Sytuacja ta sprzyjała dalszym remontom i pracom nad poprawą stanu cerkwi.

XXI wiek

Od 2001 roku rozpoczęły się kolejne prace remontowe cerkwi Preczystieńskiej, a w 2002 roku przeprowadzono gruntowne prace związane z dachem i kopułami. W latach 2008-2009 kontynuowano renowację wnętrza cerkwi. Ważnym wydarzeniem w historii parafii było wydzielenie parafii Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w 1998 roku. W tym samym roku biskup Grzegorz objął probostwo w parafii Narodzenia Bogurodzicy. Ekspansja religijna i rozwój strukturalny parafii zaowocowały powstaniem nowych inicjatyw, takich jak utworzenie cerkwi pw. św. Sawy Serbskiego.

W 2021 roku nowo powstała cerkiew została poświęcona przez metropolitę warszawskiego oraz biskupów białostockich, co było znaczącym wydarzeniem dla całej społeczności lokalnej.

Ikona Bielskiej Bogurodzicy

Tradycja głosi, że księżna Helena podarowała cerkwi zamkowej znaczący duchowy skarb – ikonę Bogurodzicy Odigitrii, która zyskała sławę dzięki zadziwiającym cudom.

W miarę upływu czasu, do cerkwi oraz ikony zaczęli napływać pielgrzymi, przynosząc ze sobą różnorodne ofiary, znane jako wota. W dokumentach dotyczących cerkwi z 1637 roku możemy znaleźć informacje o obfitości darów pozostawianych przy obrazie namiestom Preswiatyja Bohorodicy, w tym tabliczkach, koralikach, perłowych sznurach, a także złotych pierścieniach oraz krzyżykach, które były zarówno większe, jak i mniejsze.

Warto zauważyć, że niektórzy współcześni historycy sztuki poddają w wątpliwość okoliczności powstania bielskiej ikony w okresie przełomu XV i XVI wieku, a tym samym także jej rzekomej ofiary przez księżną Helenę. Dariusz Stankiewicz zauważa, że ikona, przedstawiająca typ Odigitrii w stylu Gruzińsko-Jerozolimskim, powstała prawdopodobnie w drugiej połowie XVI wieku. Interesujące jest, że cechy charakterystyczne jej wykonania mogą sugerować, iż jej twórcą był ikonograf pochodzący z Nowogródka, który pracował w Moskwie.

W 2008 roku, z błogosławieństwem metropolity warszawskiego i całej Polski Sawy, ustanowiono święto Bielskiej Ikony Bogurodzicy, które obchodzone jest w drugą niedzielę czerwca.

---

Oceń: Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Bielsku Podlaskim

---