Zofia Sara Syrkin-Binsztejnowa, urodzona 15 grudnia 1891 roku w Bielsku Podlaskim, a zmarła 18 stycznia 1943 roku, to postać, którą warto pamiętać. Była polsko-żydowską lekarką oraz aktywistką społeczną, która poniosła tragiczną śmierć jako ofiara Zagłady.
Studia medyczne Zofia ukończyła na uniwersytecie w Kijowie, co otworzyło przed nią drzwi do przyszłej kariery zawodowej. W latach 1920–1921 odegrała kluczową rolę w walki z epidemią tyfusu w Zachodniej Galicji, co świadczy o jej odwadze i oddaniu dla zdrowia społeczności.
Od 1922 do 1925 roku Zofia zajmowała wysokie stanowisko w Towarzystwie Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej w Polsce (TOZ), gdzie mogła wykorzystać swoje umiejętności do działania na rzecz zdrowia społeczności żydowskiej. Była także inicjatorką powstania Szkoły pielęgniarstwa przy Szpitalu Starozakonnych w Warszawie, co znacząco wpłynęło na kształcenie personelu medycznego.
Po wybuchu II wojny światowej i podczas niemieckiej okupacji, Zofia zaangażowała się w działania pomocowe, współpracując z TOZ oraz Żydowską Samopomocą Społeczną. Przez dziewięć miesięcy pełniła także rolę dyrektora Wydziału Zdrowia warszawskiego Judenratu. W tym czasie jej działania koncentrowały się głównie na zwalczaniu epidemii tyfusu oraz pomocy żydowskim uchodźcom i wysiedleńcom.
Jej życie zakończyło się tragicznie w 1943 roku, w trakcie akcji styczniowej w getcie warszawskim, stanowiąc smutny epilog historycznych tragicznych wydarzeń tamtego okresu.
Życiorys
Edukacja i początki pracy zawodowej
Zofia Sara Syrkin-Binsztejnowa przyszła na świat 15 grudnia 1891 roku w Bielsku Podlaskim, gdzie nadano jej imię Sora. Jej ojciec, Szolom Syrkin, pracował jako kupiec, a jej rodzina obejmowała również dwoje rodzeństwa, które także podążyło ścieżką medycyny – był to brat Efim oraz siostra Fanny.
Po ukończeniu gimnazjum w Białymstoku, Zofia znalazła się w trudnej sytuacji, gdyż w ówczesnej carskiej Rosji kobiety nie miały możliwości podejmowania studiów na uczelniach wyższych. W 1910 roku rozpoczęła naukę w prywatnych Wyższych Kursach Kobiecych w Kijowie, które były dostępne dla kobiet pragnących zyskać wykształcenie medyczne. W następnym roku, w 1911, dozwolono kobietom przystępować do egzaminów w wyższych szkołach, co umożliwiło jej w 1915 roku przystąpienie do końcowych egzaminów na Cesarskim Uniwersytecie Kijowskim Świętego Włodzimierza, które zakończyła sukcesem 30 maja tegoż roku, zdobywając dyplom lekarski.
Po zakończeniu nauki Zofia zamieszkała w Moskwie, gdzie zaczęła pracę w stołecznym szpitalu Czerwonego Krzyża, następnie jako lekarz sanitarny oraz lekarka szkolna. Po wybuchu rosyjskiej rewolucji w 1917 roku wróciła do Kijowa, gdzie zatrudniła się w szpitalu uniwersyteckim jako asystentka. W miarę postępującej wojny domowej postanowiła opuścić Kijów i udała się do Królestwa Kongresowego tuż przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości w październiku 1918 roku.
Okres międzywojenny
Po przybyciu do odrodzonej Polski zaczęła nazywać się Zofia, ale nigdy nie zrezygnowała z zachowania swojej żydowskiej tożsamości. W dokumentach zawsze podawała narodowość żydowską, a w latach 30. zaczęła używać również drugiego imienia – Sara. W 1919 roku prawdopodobnie została zmobilizowana do Wojska Polskiego, angażując się w działalność wspierającą organizowaną przez American Jewish Joint Distribution Committee (Joint). W 1920 roku pracowała w Krakowie, organizując sekcję sanitarną dla Żydowskiego Komitetu Pomocy, gdzie zmagała się z epidemią tyfusu plamistego.
W swojej pracy łączyła tradycyjne metody sanitarno-epidemiologiczne z nowoczesnymi rozwiązaniami, co przyczyniło się do szerokiego zasięgu jej działań. Dopracowywała projekty dotyczące edukacji sanitarno-epidemiologicznej, co przyczyniło się do aktywnego zaangażowania społeczności żydowskich w walkę z epidemią. To właśnie na jej inicjatywę powstało nocne schronisko dla podróżnych oraz klinika ambulatoryjna na krakowskim Kazimierzu, co w dużej mierze przyczyniło się do uratowania wielu ludzi przed epidemią tyfusu.
W 1921 roku na czołowej pozycji w warszawskim oddziale Jointu objęła stanowisko kierownika Wydziału Edukacji Zdrowotnej i Propagandy. Choć początkowo nie przyjęła oferty objęcia wysokiego stanowiska w Towarzystwie Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej w Polsce (TOZ), ostatecznie działała w tej organizacji jako dyrektor zarządzający przez trzy lata. Zajmowała się także tworzeniem szkoły pielęgniarskiej dedykowanej dla żydowskich kobiet, która zainaugurowała działalność w 1923 roku. Przez cały ten czas działała na rzecz podniesienia standardów edukacyjnych w obszarze pielęgniarstwa oraz samodzielności ekonomicznej kobiet.
Około 1925 roku jej aktywność w TOZ zabrała nieco w cień i prawdopodobnie pracowała jako lekarz szkolny, a także prowadziła prywatną praktykę w Warszawie. W 1936 roku objęła stanowisko rzecznika dyscyplinarnego w Warszawsko–Białostockiej Izbie Lekarskiej i nadal aktywnie uczestniczyła w życiu społeczności żydowskiej.
II wojna światowa
Tuż po wybuchu II wojny światowej ponownie zaangażowała się w działalność publiczną. W pierwszych miesiącach niemieckiej okupacji, przed powstaniem getta warszawskiego, współpracowała z lokalnymi organizacjami żydowskimi, takimi jak TOZ i Żydowska Samopomoc Społeczna (ŻSS), gdzie pełniła funkcję naczelnego lekarza. Pod jej nadzorem funkcjonowały „punkty” dla uchodźców, które niosły bezpośrednią pomoc potrzebującym.
Gdy epidemia tyfusu zaczęła zagrażać mieszkańcom warszawskiego getta, Zofia ponownie skoncentrowała się na walce z chorobą, przekształcając dział opieki sanitarnej TOZ w Wydział do Walki z Epidemiami. Do jej zadań należało organizowanie akcji dezynfekcyjnych i charytatywnych. W listopadzie 1940 roku Zofia znalazła się w getcie, gdzie rozpoczęła pracę w Wydziale Zdrowia Judenratu wkrótce po tym, gdy jej departament przekształcił się w ten urząd. Była jedną z kluczowych postaci w organizacji zdrowia w getcie, jednak napotykała na nieustające przeszkody wynikające z brutalnej polityki nazistowskiej.
28 sierpnia 1941 roku na ul. Krochmalnej miała miejsce tragiczna akcja odwszawiania, która stała się symbolem chaosu i dehumanizacji. W tym okresie Zofia obwiniana była przez władze za niepowodzenia i ostatecznie w wyniku presji musiała opuścić Wydział Zdrowia. Nie ma jednoznacznych dowodów na to, co działo się z nią później, jednak doniesienia sugerują, że pozostawała aktywna w strukturach TOZ i ŻSS.
Ostatecznie, Zofia Syrkin-Binsztejnowa zginęła 18 stycznia 1943 roku w czasie akcji getta warszawskiego. Istnieją różne relacje dotyczące okoliczności jej śmierci, jednak wiele wskazuje na to, że mogła zostać ujęta i przewieziona na Umschlagplatz. Według niektórych źródeł, udzieliła śmiertelnej dawki morfiny lekarzom, a następnie popełniła samobójstwo, podczas gdy inne mówią o tragedii w pociągu w drodze do obozu zagłady w Treblince. Adamem Czerniakowem i Ludwika Hirszfelda byli bliskimi współpracownikami, z którymi dzieliła tragiczną historię
Przypisy
- Ciesielska 2020 ↓, s. 112.
- Ciesielska 2020 ↓, s. 99–109.
- Golden 2018 ↓, s. 155–156.
- Golden 2018 ↓, s. 154.
- Golden 2018 ↓, s. 152.
- Golden 2018 ↓, s. 151–152.
- Golden 2018 ↓, s. 150.
- Golden 2018 ↓, s. 139–143.
- Golden 2018 ↓, s. 138.
- Golden 2018 ↓, s. 131.
- Golden 2018 ↓, s. 130–131.
- Golden 2018 ↓, s. 129–130.
- Golden 2018 ↓, s. 158.
- Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 807–808.
- Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 540–541.
- Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 540.
- Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 537–539.
- Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 537.
- Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 510.
- Heller 2018 ↓, s. 327–328.
- Heller 2018 ↓, s. 327.
- Szabłowska-Zaremba 2014 ↓, s. 39.
- Urynowicz 2009 ↓, s. 120, 122.
- Bełcikowski 1930 ↓, s. 77.
- Fuks 1983 ↓, s. 214.
Oceń: Zofia Sara Syrkin-Binsztejnowa